Lokanta kelimesi ne zaman dilimize girdi bilinmez ama sanki bizden bir parça gibi kullanır dururuz. İşin ilginç tarafı daha önceki tarihlerde “lokanta” yerine kullandığımız bir kelime de yok. En azından benim bildiğim yok. Aşevi, han vs var ama tam karşılamıyor. Belki de sadece yemek yenen bir mekan olmadığı için böyle bir kelimeye ihtiyaç duyulmadı. Sonradan da İtalyanca’dan transfer etmek kolayımıza geldi, veya çoğu zaman olduğu gibi özenti kültürümüz ağır bastı bilemiyorum.
Lokanta tarihi
İtalyanlar lokanta ( orj. locanda ) deyince yenilen, içilen ve yatılan yer demek istiyorlar. Onlarda yeme içme kültürü bizden daha zengin olduğu için midir bilinmez farklı yemek mekanlarına farklı isimler vermişler. Trattoria, ristorante, osteria gibi. Bizde ise lokanta kelime kökenini Etimoloji Türkçe sitesi İtalyancada konaklama odaları da bulunan aşçı dükkânı, han demek olan locanda, onun da bölgesel anlamına gelen local kelimesinden geldiğini yazar. Türkçede ilk lokanta terimi ise yine aynı siteye göre Ahmet Vefik Paşa’nın, Lugat-ı Osmani (1876) isimli kitabıymış.
Türk Dil Kurumu ise (loka’nta, l ince okunur) 1. Yemek pişirilip satılan yer, aşevi, restoran diye tarif ediyor.
Lokanta nedir ?
Ülkemizde yakın zamana kadar lokanta deyince daha çok lokal ve mütevazı yemek mekanları akla gelirdi. Hatta bir çok büyük ölçekli işletme sahibinden işletmesi hakkında ” burası lokanta değil, restaurant ” cümlesini duymuşluğum var. Son yıllarda ise “lokanta” terimi bir asalet kazandı ve özellikle birçok şef mekanına “lokanta” uzantılı isimler vermeye başladılar. Öyleyse her tür yenen içilen ve sonunda hesap ödenen mekana lokanta diyebiliriz.
Dünyada lokantanın birçok kaynakta ilk Fransa’da görüldüğü söyleniyor. O yıllarda yeme içme ve tıp iç içeymiş. Yemek yenen mekanlara iyileştirmek, yeniden yapılandırmak anlamına gelen “restaurer” sözcüğünden türeme “restaurant” denmeye başlanmış. ( Detayları Deniz Gürsoy – Gastronomi Tarihi ve Prof. Dr. Zeki Tez – Lezzetin Tarihi kitaplarından okuyabilirsiniz. ) Biz “restaurant” kelimesini de aynen kullandığımız gibi biraz eğip bükerek “restoran” halinde de kullanıyoruz. Ben şahsen her tür yeme içme mekanına lokanta diyorum.
Günümüzde lokantalar sadece bir yeme içme mekanı olmaktan çıkmış sosyalleşme yerleri haline de gelmiştir. Ülkemizde bir zamanlar dışarıda yemek yemek ayıplanırdı. Sanki evde yemek pişmiyor intibası vardı. Günümüzde bu artık pek çok yerde ortadan kalktı. Ekonomik durumuların da düzelmesiyle insanlar dışarıya çıkıp lokantalarda yemeye başladılar. Bu durum giderek artan bir ivme gösteriyor. Hal böyle olunca lokanta çeşitliliği arttı. Fakat hala biz yabancı kelimelerle mekanları tarif ediyoruz. Restaurant, brasserie, bar gibi. Bir tek meyhane bizden gibi duruyor ama kelime kökenlerine inersek mey ve hane sözcüklerinin Farsçadan dilimize girdiğini gözlemliyoruz. Pizzacı, pideci, kebapçı, çorbacı gibi isimlendirmeler zamanla lokanta alt birimleri olarak resmiyet kazanacaktır.
